Kurs pierwszej pomocy dla służb mundurowych

Poniższy Program Kursu Kwalifikowanej Pierwszej Pomocy został opracowany na podstawie przepisów Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 marca 2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy (tekst jednolity Dz. U. z 2021 r. poz. 411), z uwzględnieniem specyfiki działań służb mundurowych. Uwzględnia on zarówno ramowy program określony w rozporządzeniu, jak i elementy przygotowujące do działań w warunkach interwencyjnych, taktycznych czy kryzysowych.

---

1. ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE

1. Cel główny kształcenia
   Przygotowanie słuchaczy (funkcjonariuszy służb mundurowych) do realizacji zadań w zakresie ratownictwa w czasie akcji ratowniczych, ze szczególnym uwzględnieniem:
   • Udzielania osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego kwalifikowanej pierwszej pomocy (KPP) aż do czasu przekazania poszkodowanych personelowi zakładów opieki zdrowotnej (ZRM, SOR).
   • Specyfiki taktyki i bezpieczeństwa działań prowadzonych przez służby mundurowe (m.in. w sytuacjach wymagających szybkiej ewakuacji, zabezpieczenia miejsca zdarzenia, działań w strefie zagrożenia).
2. Szczegółowe cele kształcenia
   • Utrwalenie podstawowej wiedzy z zakresu pierwszej pomocy oraz zdobycie i usystematyzowanie informacji dotyczących kwalifikowanej pierwszej pomocy.
   • Nabycie praktycznych umiejętności w zakresie:
     • Oceny stanu poszkodowanego i prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej (RKO) z użyciem automatycznego defibrylatora zewnętrznego (AED).
     • Postępowania w najczęstszych stanach nagłych (zawał serca, udar mózgu, zadławienie, krwotok masywny, wstrząs).
     • Ewakuacji i zabezpieczenia poszkodowanych w warunkach interwencyjnych czy polowych (urazy głowy, kręgosłupa, obrażenia wielonarządowe).
   • Kształtowanie odpowiedzialności za jakość udzielanej pomocy oraz właściwej postawy etycznej.
3. Czas trwania kursu
   • Zgodnie z rozporządzeniem: co najmniej 66 godzin, w tym co najmniej 25 godzin zajęć teoretycznych oraz 41 godzin zajęć praktycznych.
   • W zależności od rodzaju służb, ich specyfiki i zadań, możliwe jest zwiększenie o maksymalnie 50% liczby godzin w module najbardziej przydatnym do zadań ratowniczych właściwych dla danej formacji (np. rozbudowane ćwiczenia ewakuacyjne dla jednostek antyterrorystycznych, ratownictwo wysokościowe w służbach ratowniczo-gaśniczych itp.).
4. Adresaci kursu
   • Funkcjonariusze służb mundurowych (Policja, Straż Pożarna, Straż Graniczna, Wojsko Polskie, Służba Więzienna, itp.) współpracujących z systemem Państwowego Ratownictwa Medycznego na mocy art. 15 ust. 1 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym.
5. Warunki realizacji kursu
   • Baza dydaktyczna dostosowana do liczby uczestników (sale wykładowe, ćwiczeniowe, sprzęt ratowniczy, fantomy, AED treningowe).
   • Jeden instruktor może prowadzić zajęcia praktyczne maksymalnie z 6-osobową grupą.
   • Prowadzący zajęcia (lekarz systemu, pielęgniarka systemu, ratownik medyczny) muszą posiadać minimum 3-letnie doświadczenie w jednostkach systemu PRM.
   • Dokumentacja (listy obecności, podpisy zaliczeń, protokoły egzaminacyjne, numery wydanych zaświadczeń) jest przechowywana przez podmiot prowadzący kurs przez co najmniej 5 lat.

---

2. SZCZEGÓŁOWY PROGRAM ZAJĘĆ

Poniższy plan nauczania realizuje ramowy program określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 marca 2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy, wzbogacony o elementy dostosowane do potrzeb służb mundurowych.

MODUŁ 1: ORGANIZACJA RATOWNICTWA MEDYCZNEGO – PODSTAWY PRAWNE

1. Podstawy prawne funkcjonowania systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne (PRM).
2. Rola i zadania służb mundurowych w systemie ratownictwa medycznego.
3. Wyposażenie podmiotów ratowniczych współpracujących z systemem PRM.
4. Standardy ratownicze i akty prawne regulujące zasady kwalifikowanej pierwszej pomocy.

Liczba godzin: 1 teoria (±1 godz. ćwiczeń integracyjnych, w zależności od formacji mundurowej).

MODUŁ 2: BEZPIECZEŃSTWO WŁASNE, POSZKODOWANEGO I MIEJSCA ZDARZENIA

1. Bezpieczeństwo higieniczno-sanitarne: ryzyko zakażeń (HIV, WZW).
2. Sprzęt ochronny ratownika (rękawiczki nitrylowe, maski, okulary ochronne).
3. Ocena miejsca zdarzenia w warunkach służb mundurowych (zagrożenia chemiczne, biologiczne, fizyczne).
4. Ewakuacja natychmiastowa vs. ewakuacja medyczna.

Liczba godzin: ok. 1 teoria + 2 praktyka.

MODUŁ 3: ZESTAWY RATOWNICZE, DEZYNFEKCJA SPRZĘTU

1. Omówienie elementów składowych zestawu ratowniczego (KPP):
   • Torba medyczna, opatrunki, środki do tamowania krwotoków, stazy taktyczne.
   • Wyposażenie do tlenoterapii (butla, reduktor, worek samorozprężalny).
2. Zasady postępowania ze sprzętem potencjalnie zakaźnym (dezynfekcja, utylizacja materiałów opatrunkowych).
3. Dokumentacja gotowości sprzętu i uzupełnianie zużytych materiałów.

Liczba godzin: 1 teoria + 3 praktyka.

MODUŁ 4: ELEMENTY ANATOMII I FIZJOLOGII, OCENA POSZKODOWANEGO

1. Topografia podstawowych narządów i układów (oddechowy, krążenia, nerwowy).
2. Znaczenie wywiadu ratowniczego w warunkach stresu (np. interwencja policyjna).
3. Ocena podstawowych funkcji życiowych (przytomność, oddech, tętno).
4. Badanie wstępne i badanie szczegółowe w kontekście możliwych urazów bojowych.

Liczba godzin: 3 teoria + 5 praktyka.

MODUŁ 5: POSZKODOWANY NIEPRZYTOMNY

1. Przyczyny utraty przytomności (urazy, czynniki środowiskowe, zatrucia, postrzały).
2. Pozycja boczna bezpieczna (dostosowanie do sytuacji taktycznej).
3. Omdlenia, wstrząs – szybka identyfikacja i pierwsze działania.

Liczba godzin: 1 teoria + 1 praktyka.

MODUŁ 6: RESUSCYTACJA KRĄŻENIOWO-ODDECHOWA (RKO)

1. RKO u dorosłych, dzieci, niemowląt i noworodków.
2. Bezprzyrządowe i przyrządowe udrażnianie dróg oddechowych.
3. Postępowanie w zadławieniach.
4. Specyfika resuscytacji w warunkach policyjnych, strażackich, wojskowych (możliwe ograniczenia, ewakuacja pod ostrzałem).

Liczba godzin: 2 teoria + 8 praktyka.

MODUŁ 7: ZASADY DEFIBRYLACJI METODĄ PÓŁAUTOMATYCZNĄ I AUTOMATYCZNĄ

1. Obsługa defibrylatora AED – zasady bezpieczeństwa, wskazania i przeciwwskazania.
2. Rola defibrylacji w łańcuchu przeżycia (użycie AED w warunkach polowych, w strefie bezpośredniego zagrożenia).

Liczba godzin: 1 teoria + 2 praktyka.

MODUŁ 8: WSTRZĄS I INNE STANY NAGŁE

1. Przyczyny, objawy i postępowanie we wstrząsie (m.in. pourazowym, hipowolemicznym).
2. Drgawki, cukrzyca, zawał mięśnia sercowego, udar mózgu, zatrucia, podtopienia – procedury ratownicze.
3. Specyfika nagłych zdarzeń zdrowotnych w środowisku służb mundurowych (wysoka adrenalina, stres bojowy).

Liczba godzin: 2 teoria + 1 praktyka (lub więcej zależnie od potrzeb).

MODUŁ 9: URAZY MECHANICZNE, OBRAŻENIA – TAKTYKA DZIAŁAŃ RATOWNICZYCH

1. Rodzaje ran (postrzałowe, kłute, szarpane), krwotoki zewnętrzne i wewnętrzne.
2. Tamowanie krwotoków (opatrunki, stazy taktyczne – C-A-T, opatrunki hemostatyczne).
3. Złamania, zwichnięcia, skręcenia – stabilizacja i unieruchamianie w warunkach polowych.
4. Urazy głowy, klatki piersiowej, brzucha, miednicy.
5. Podejrzenie urazu kręgosłupa (stabilizacja odcinka szyjnego, ewakuacja poszkodowanego z pojazdu, z miejsca trudnodostępnego).

Liczba godzin: 3 teoria + 8 praktyka.

MODUŁ 10: URAZY CHEMICZNE, TERMICZNE, ELEKTRYCZNE, ZAGROŻENIA ŚRODOWISKOWE

1. Oparzenia (termiczne, chemiczne, elektryczne) – postępowanie, dekontaminacja.
2. Odmrożenia i hipotermia w warunkach służb mundurowych (patrole graniczne, służby polowe).
3. Postępowanie ratownicze w aktach terroru (zagrożenia CBRN – chemiczne, biologiczne, radiacyjne, nuklearne).

Liczba godzin: 2 teoria + 1 praktyka.

MODUŁ 11: TAKTYKA DZIAŁAŃ RATOWNICZYCH – SEGREGACJA, ZDARZENIA MASOWE

1. Pojęcie zdarzenia masowego, mnogiego, pojedynczego.
2. Segregacja wstępna (triage) – kolory segregacyjne.
3. Karta segregacyjna, karta udzielonej pomocy.
4. Współpraca z Lotniczym Pogotowiem Ratunkowym, koordynacja działań z innymi służbami.

Liczba godzin: 2 teoria + 4 praktyka.

MODUŁ 12: EWAKUACJA ZE STREFY ZAGROŻENIA

1. Rozpoznanie zagrożenia, wyznaczanie stref (czerwona, żółta, zielona).
2. Techniki ewakuacji jednoosobowej i wieloosobowej (chwyt Rauteka, nosze typu deska).
3. Ułożenie poszkodowanych z różnymi urazami (pozycja przeciwwstrząsowa, boczna ustalona itp.).
4. Ewakuacja w warunkach bojowych, w terenie zurbanizowanym, w nocy.

Liczba godzin: 2 teoria + 2 praktyka.

MODUŁ 13: ĆWICZENIA ZBIORCZE – SYMULACJE ZDARZEŃ

1. Sytuacje symulowane typowe dla służb mundurowych (np. wypadek komunikacyjny, incydent z bronią palną, działania antyterrorystyczne).
2. Wykorzystanie zadań egzaminacyjnych (resuscytacja z użyciem AED, tamowanie krwotoków masywnych, opanowanie ataku padaczkowego).
3. Współdziałanie w zespole ratowniczym, komunikacja w stresie.

Liczba godzin: 7 praktyka (z możliwością zwiększenia liczby godzin nawet o 50% w zależności od specyfiki danej formacji).

MODUŁ 14: PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY WSPARCIA POSZKODOWANYCH

1. Stres w działaniach ratowniczych i jego wpływ na ratownika i poszkodowanego.
2. Podstawy udzielania wsparcia psychicznego poszkodowanym.
3. Sposoby radzenia sobie ze stresem i trudnymi emocjami (debriefing w służbach mundurowych).

Liczba godzin: 1 teoria + 2 praktyka.

MODUŁ 15: ZAJĘCIA DO DYSPOZYCJI PROWADZĄCYCH

• Dodatkowe godziny (do 50% więcej w wybranych blokach) na rozszerzenie zakresu działań specyficznych dla danej formacji (np. straż graniczna – ratownictwo wodne i hipotermia; wojsko – elementy ratownictwa taktycznego TCCC).

Liczba godzin: elastycznie od 0 do +50% w wybranym module.

---

3. EGZAMIN KOŃCOWY

1. Egzamin teoretyczny w formie testu (30 pytań) – zaliczenie na poziomie min. 90% poprawnych odpowiedzi.
2. Egzamin praktyczny – obejmuje:
   • Dwa zadania egzaminacyjne z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy (tamowanie krwotoków, unieruchamianie złamań, postępowanie z poszkodowanym nieprzytomnym, itp.).
   • Resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO) na fantomie z elektronicznym monitorowaniem i oceną wykonywanych czynności + użycie AED.
   • Ocenę poprawności wykonania czynności przez min. trzech członków komisji.
3. Warunki zdania egzaminu
   • Uzyskanie pozytywnego wyniku (co najmniej dostateczny) w obu częściach egzaminu.
   • Możliwość poprawkowa (do 2 razy) w przypadku niezaliczenia całości lub części egzaminu.
4. Zaświadczenie o ukończeniu kursu
   • Wydawane przez kierownika podmiotu prowadzącego kurs, ważne przez 3 lata od dnia wydania.
   • Potwierdza uzyskanie tytułu „ratownika” w rozumieniu ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym.

---

4. WSKAZÓWKI METODYCZNE

• Wykłady i seminaria: prezentacje multimedialne z uwzględnieniem realiów służb mundurowych.
• Ćwiczenia praktyczne: małe grupy (do 6 osób na instruktora), realistyczne pozoracje (sztuczna krew, odpowiednie scenariusze).
• Symulacje taktyczne: odwzorowujące warunki interwencji policji, wojska czy straży pożarnej (np. wymiana ognia, zagrożenie chemiczne, pożar).
• Współpraca w zespole: kładzenie nacisku na komunikację i koordynację działań w stresie.

---

5. PODSUMOWANIE

Kurs Kwalifikowanej Pierwszej Pomocy dla służb mundurowych, realizowany w oparciu o przepisy Rozporządzenia Ministra Zdrowia, łączy podstawy prawne i merytoryczne z praktycznymi umiejętnościami niezbędnymi w realnych działaniach. Szczególny nacisk położono na:

• Bezpieczeństwo ratownika w warunkach potencjalnie niebezpiecznych (strefy zagrożenia, presja czasu).
• Taktyczne aspekty ratownictwa (tamowanie krwotoków masywnych, szybka ewakuacja z pola zagrożenia).
• Zdolność do prowadzenia resuscytacji w różnych warunkach (klasycznych i bojowych), z użyciem AED.
• Komunikację i współdziałanie z innymi formacjami w ramach zintegrowanego systemu ratownictwa.

Ukończenie kursu i uzyskanie pozytywnego wyniku egzaminu końcowego skutkuje wydaniem zaświadczenia o uzyskaniu tytułu „ratownika” w rozumieniu ustawy o PRM. Zaświadczenie ważne jest 3 lata, a jego odnowienie wymaga przystąpienia do egzaminu recertyfikacyjnego przed upływem terminu ważności.