Odwodnienie organizmu – Przyczyny, Objawy i Leczenie

Odwodnienie organizmu może się zdarzyć każdemu, zwłaszcza latem. Może to być stan zagrażający zdrowiu i życiu, dlatego warto zadbać o nawodnienie szczególnie w trakcie upałów. Jak rozpoznać objawy odwodnienia? Kiedy utrata płynów w organizmie jest groźna i jak jej uniknąć? 

Co to jest odwodnienie?

Na pewno leżąc na plaży w wakacyjne popołudnie masz przy sobie butelkę wody. Dbanie o odpowiednie nawodnienie pozwoli uniknąć nieprzyjemnych problemów zdrowotnych. Odwodnienie to stan, w którym zawartość wody w organizmie spada do poziomu utrudniającego jego prawidłowe funkcjonowanie. Dorosły człowiek składa się w ok. 60% z wody, noworodek nawet w 75%. Każdy narząd w naszym ciele potrzebuje wody: płuca, serce, mózg itd. Objawy odwodnienia organizmu mogą być początkowo lekceważone. Odwodnienie łagodne to niedobór do 5% wody, średnie do 10%, ciężkie 15%. Każdy może się odwodnić, ale stan ten jest szczególnie niebezpieczny dla małych dzieci i osób starszych. 

Rola wody w organizmie

Być może zadajesz sobie pytanie: właściwie po co nam ta woda? Bez wody nie ma życia. Dobre nawodnienie organizmu jest gwarancją prawidłowego funkcjonowania naszego ciała, czyli:

• transportu substancji odżywczych i tlenu,
• dobrego trawienia,
• normalizacji ciśnienia krwi,
• usuwania toksyn i produktów przemiany materii,
• ochrony narządów, tkanek,
• utrzymania równowagi elektrolitowej (sód, potas, magnez),
• utrzymania odpowiedniego ciśnienia osmotycznego,
• regulacji temperatury ciała,
• utrzymania elastyczności skóry i stawów.

Woda jest potrzebna do większości procesów biochemicznych zachodzących w organizmie, w tym do produkcji neuroprzekaźników, a także spowalnia proces starzenia.

Przyczyny odwodnienia

Odwodnienie kojarzy się z upałami, jednak do utraty wody może dojść z zupełnie innej przyczyny. Wyróżniamy trzy rodzaje odwodnienia ze względu na zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej:

• hipertoniczne (hiperosmolarne) – większa utrata wody niż elektrolitów,
• hipotoniczne (hipoosmolarne) – większa utarta elektrolitów,
• izotoniczne (izoosmolarne) – taka sama utrata wody i elektrolitów.

Odwodnienie spowodowane biegunką i wymiotami

Do odwodnienia przyczyniać się mogą biegunka i wymioty. Jest to szczególnie częsta sytuacja u małych dzieci, które są atakowane przez rotawirusy, norowirusy, sapowirusy, adenowirusy jelitowe i bakterie. Jak szybko nawodnić organizm? W przypadku wymiotów unikamy ciepłych napojów, gdyż wzmagają zwracanie treści pokarmowej. Powinniśmy pić wodę w temperaturze pokojowej lub chłodną z elektrolitami: często, ale małymi łyczkami. 

Odwodnienie podczas upałów

Wysoka temperatura powoduje zwiększoną utratę wody. Pocimy się, a wraz z potem tracimy wodę i minerały. Tak organizm próbuje się schłodzić i jest to naturalny proces. Człowiek w czasie dużych upałów może stracić nawet kilka litrów wody! Upał może być najbardziej uciążliwy dla osób starszych, z nadwagą, chorych przewlekle, małych dzieci. Odwodnienie może być początkowo delikatne, a objawy odwodnienia być lekceważone, ale należy wiedzieć, jak nawodnić organizm, by zachować odpowiednie funkcjonowanie organizmu. W trakcie upału starajmy się pić częściej wodę, soki i jeść owoce typu arbuz, melon, truskawki. 

Pozostałe przyczyny odwodnienia

Przyczyną odwodnienia może być także:

• gorączka – w trakcie infekcji dbajmy o uzupełnianie płynów,
• choroby nerek (moczówka prosta, przewlekła niewydolność nerek),
• choroba Parkinsona,
• cukrzyca.

Kto jest najbardziej narażony na odwodnienie?

Badania wskazują, że aż 60% osób, które ukończyły 70. rok życia, może mieć problemy z prawidłowym nawodnieniem. Najbardziej narażone są:

1. Niemowlęta i małe dzieci – ich organizm zawiera więcej wody niż dorosłych, a ich mechanizmy regulujące pragnienie nie są jeszcze w pełni rozwinięte. Odwodnienie u dziecka wynika często z faktu, że maluchy często w trakcie zabawy zapominają o piciu wody.
2. Osoby starsze – mechanizm odczuwania pragnienia może być u nich osłabiony, poza tym mogą mieć problemy z mobilnością, co utrudnia im łatwy dostęp do wody.
3. Osoby chorujące na przewlekłe choroby takie jak cukrzyca, choroby nerek, czy schorzenia układu oddechowego, zwłaszcza gdy są zmuszone do przyjmowania leków o działaniu moczopędnym.
4. Sportowcy i osoby aktywne fizycznie – intensywny wysiłek fizyczny prowadzi do zwiększonej utraty wody przez pot.
5. Osoby pracujące w gorących warunkach: pracownicy budowlani, rolnicy, strażacy, czy osoby wykonujące inne prace fizyczne w wysokich temperaturach.
6. Osoby spożywające alkohol i dużo napojów z kofeiną – alkohol, kawa i herbata działają moczopędnie, co może prowadzić do odwodnienia, szczególnie gdy są spożywane w dużych ilościach.
7. Kobiety w ciąży i karmiące piersią – ich organizm potrzebuje więcej wody, aby zapewnić odpowiednie nawodnienie zarówno dla siebie, jak i dla rozwijającego się dziecka.

Objawy odwodnienia

Jak wygląda człowiek odwodniony? W większości przypadków wyraźne objawy odwodnienia pojawiają się już wtedy, gdy niedobór wody w organizmie wynosi 2%. Objawy odwodnienia to m.in.:

• zwiększone pragnienie,
• bóle głowy,
• zawroty głowy,
• osłabienie organizmu,
• ospałość,
• suche śluzówki jamy ustnej i języka,
• przyspieszone bicie serca,
• wzdęty brzuch,
• zmniejszona ilość i częstotliwości wydalanego moczu (przybiera ciemnożółtą barwę).

Objawy odwodnienia u dziecka:

• zapadnięte ciemiączko,
• suche wargi, język i błona śluzowa jamy ustnej,
• płacz bez łez,
• zmniejszona elastyczność skóry (test polegający na delikatnym uszczypnięciu dziecka i sprawdzeniu, czy skóra wraca do poprzedniego stanu),
• sucha pieluszka, rzadkie oddawanie moczu,
• mocz o ciemnym zabarwieniu, (łatwo wykonać w ten sposób test na odwodnienie)
• zwiększona senność,
• rozdrażnienie u dziecka.

Pierwsza pomoc przy odwodnieniu

Pierwsza pomoc przy odwodnieniu polega na uzupełnieniu wody i elektrolitów. Nie robimy jednak tego zbyt gwałtownie. Jak szybko nawodnić organizm? Zaleca się picie czystej wody, niesłodzonych herbat ziołowych lub owocowych oraz preparatów nawadniających, które zawierają elektrolity oraz glukozę. Można także dodać do wody plasterek cytryny, szczyptę soli i łyżeczkę miodu. Płyny można uzupełniać także poprzez jedzenie zup i spożywanie owoców i warzyw. Na początku lepiej unikać podawania czegokolwiek poza wodą i elektrolitami, stopniowo włączamy dietę lekkostrawną. Unikaj pokarmów białkowych. Odwodnienie wymaga bacznej obserwacji stanu zdrowia. Zalecenia te dotyczą wyłącznie leczenia łagodnego lub umiarkowanego odwodnienia. 

Skutki odwodnienia organizmu

Jeżeli na tym etapie łagodnego lub umiarkowanego odwodnienia nie zostaną uzupełnione płyny w organizmie pacjenta, może dojść doostrego odwodnienia organizmu, które stanowi zagrożenie dla życia. Gdy organizm jest mocno odwodniony, pojawia się:

• skrajne pragnienie,
• gorączka,
• splątanie, dezorientacja, zaburzenia świadomości,
• utrata elastyczności skóry,
• drgawki,
• spadek ciśnienia tętniczego krwi w pozycji stojącej (hipotermia ortostatyczna),
• utrata przytomności.

Skutki odwodnienia mogą być tragiczne, dlatego zawsze obserwuj osobę, u której doszło do odwodnienia, by w razie konieczności wezwać pomoc.

Jak wygląda śmierć z odwodnienia?

Kiedy organizmowi braknie więcej niż 15% masy ciała, jest to sytuacja zagrażająca życiu. Nadmierna ekspozycja na słońce może skutkować udarem cieplnym.Przy dużej utracie elektrolitów, takich jak potas i sód, może dojść do napadów padaczkowych i utraty przytomności. Brak wody prowadzi do spadku ciśnienia krwi, co ostatecznie powoduje niewydolność krążeniową. Serce przestaje być w stanie skutecznie pompować krew, co może prowadzić do zapaści i śmierci. W zaawansowanym stadium odwodnienia, kiedy mózg jest poważnie odwodniony, mogą pojawić się halucynacje i urojenia. W wyniku braku wody dochodzi do poważnych uszkodzeń narządów wewnętrznych, takich jak nerki, wątroba i mózg. Nerki przestają funkcjonować, co prowadzi do zatrucia organizmu produktami przemiany materii. Ostatecznie, gdy odwodnienie osiąga krytyczny poziom, dochodzi do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu. Śmierć następuje, gdy mózg przestaje funkcjonować. Ile człowiek wytrzyma bez wody? Zależy to od wielu czynników, w tym od temperatury otoczenia, poziomu aktywności fizycznej, stanu zdrowia i dostępności pożywienia. Jednak ogólnie przyjmuje się, że człowiek może przeżyć bez wody od 3 do 7 dni.

Leczenie odwodnienia

Leczenie odwodnienia polega na zapobieganiu dalszej utracie wody z organizmu i uzupełnianiu jej niedoborów. W przypadku odwodnienia hipertonicznego podaje się płyny bezelektrolitowe. Pomocna jest  doustna terapia nawadniająca (ang. Oral Rehydration Salts, skrót ORS). Przy ciężkim odwodnieniu konieczne może być dożylne podawanie 5 proc. glukozy albo roztworu  NaCl (chlorek sodu)/ NaCl i KCl (chlorek sodu i chlorek potasu). W skrajnych przypadkach pacjent jest umieszczany na oddziale intensywnej terapii.

Zapobieganie odwodnieniu – Jak i ile pić wody?

Zalecana ilość wody, którą powinniśmy spożywać każdego dnia, zależy od kilku czynników, takich jak wiek, płeć, poziom aktywności fizycznej, klimat oraz ogólny stan zdrowia. Zgodnie z  zaleceniami Europejskiej Agencji ds. Bezpieczeństwa i Żywności ilość płynów w codziennej diecie dla kobiet powinna wynosić 2 l dla kobiet i 2,5 l dla mężczyzn. U niemowląt zapotrzebowanie na wodę wynosi 100-190 ml płynu/kg/dzień. W pewnych stanach zdrowia, takich jak gorączka, biegunka, wymioty, a także w ciąży lub podczas karmienia piersią, konieczne jest zwiększenie ilości spożywanej wody. Zalecenia te obejmują płyny pochodzące nie tylko z wody, ale także z innych napojów i pożywienia. Około 20-30% dziennego spożycia wody może pochodzić z jedzenia (np. owoce, warzywa). Latem zapotrzebowanie wzrasta wraz ze wzrostem temperatury. Jeśli jesteś aktywny fizycznie, potrzebujesz więcej wody, aby zrekompensować utratę płynów przez pot. 

Podsumowanie

Woda jest absolutnie niezbędna do życia i prawidłowego funkcjonowania wszystkich układów i narządów w organizmie. Ryzyko odwodnienia wzrasta wraz ze wzrostem temperatury otoczenia. Obserwuj swoje ciało oraz sprawdzaj stan zdrowia swoich bliskich. Odśwież swoją wiedzę z zakresu udzielania pierwszej pomocy poprzez kurs pierwszej pomocy online

Bibliografia

Acute and chronic effects of hydration status on health | Nutrition Reviews | Oxford Academic (oup.com) [dostęp: 24.08.2024]

Leczenie odwodnienia – Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (pzh.gov.pl) [dostęp: 24.08.2024]