Opaska uciskowa- staza taktyczna
Co to jest opaska uciskowa- staza taktyczna ?
Staza taktyczna to powszechnie stosowane określenie opaski uciskowej (ang. tourniquet), czyli urządzenia służącego do tamowania krwotoków z kończyn w sytuacjach zagrożenia życia. Często nazywana jest również „opaską zaciskową”. Jej zadanie polega na wywieraniu kontrolowanego ucisku na tętnicę doprowadzającą krew do uszkodzonej części kończyny, co umożliwia szybkie i skuteczne zatrzymanie masywnego krwawienia.
Opaska uciskowa- staza taktyczna zyskały szczególne znaczenie w ratownictwie taktycznym oraz w codziennej praktyce służb mundurowych i służb ratunkowych, ale powoli stają się też elementem wyposażenia zestawów pierwszej pomocy wśród cywilów. Ich rola w ratowaniu życia jest nie do przecenienia, zwłaszcza przy urazach z obfitym krwawieniem.
Kiedy należy zastosować stazę taktyczną – opaskę uciskową?
Opaska uciskowa (staza taktyczna) powinna zostać zastosowana w sytuacjach, gdy mamy do czynienia z masywnym krwotokiem z kończyny (ręki lub nogi), który zagraża życiu poszkodowanego lub gdy inne sposoby tamowania krwi (np. opatrunki uciskowe) są niewystarczające. Przykładowe okoliczności obejmują:
- Masywne krwotoki:
- Gdy krew wypływa z rany pulsującym strumieniem lub szybko nasączając opatrunek.
- Gdy widać intensywny, nieustający wypływ krwi.
- Amputacje:
- Zarówno pourazowe (np. wypadek komunikacyjny) jak i w sytuacjach związanych ze zdarzeniami w miejscu pracy (maszyny, narzędzia tnące).
- Najczęściej dotyczą palców, dłoni, przedramienia czy stopy.
- Zmiażdżenia:
- Urazy przemysłowe lub wypadki komunikacyjne, w których doszło do poważnego uszkodzenia kończyny z rozerwaniem tkanek i krwawieniem.
- Rany postrzałowe:
- Szczególnie w kontekście działań na polu walki lub sytuacji związanych z bezpieczeństwem publicznym (np. atak terrorystyczny), ale także w wypadkach łowieckich.
W przypadku masywnych krwotoków nie należy zwlekać – Opaska uciskowa- staza taktyczna bywa jedynym skutecznym sposobem na uratowanie życia, gdy czas odgrywa kluczową rolę.
opaska uciskowa- staza taktyczna jak używać?
Obecnie na rynku dostępnych jest kilka rodzajów staz taktycznych (opasek uciskowych). Dwie najbardziej znane i rekomendowane w środowisku ratowniczym to:
- CAT (Combat Application Tourniquet)
- Powszechnie stosowana przez służby mundurowe na całym świecie.
- Wykonana z wytrzymałego materiału; posiada samoblokujący się system zapadek (tzw. windlass), który umożliwia szybkie zaciśnięcie opaski.
- SOFTT (Special Operations Forces Tactical Tourniquet)
- Często nazywana w skrócie SOFT.
- Charakteryzuje się wytrzymałym metalowym prętem do dokręcania (windlass) oraz solidnym, odpornym na zerwanie paskiem z regulacją.
Inne modele (np. RATS, TMT, SWAT-T) także bywają używane, jednak w środowisku profesjonalnym najczęściej spotkamy się z CAT i SOFTT, ponieważ posiadają one solidne badania potwierdzające skuteczność.
Opaska uciskowa- staza taktyczna zakładanie krok po kroku
- Oceń sytuację i zlokalizuj miejsce krwawienia
- Upewnij się, że sytuacja jest bezpieczna dla ciebie i dla poszkodowanego.
- Zbadaj, gdzie dokładnie znajduje się krwawiąca rana.
- Załóż opaskę powyżej miejsca krwawienia
- W przypadku kończyny górnej załóż opaskę na ramię lub – jeśli warunki na to pozwalają – bliżej miejsca rany (np. przedramię przy urazie dłoni, ale zawsze na segmencie, na którym można skutecznie zatamować krew).
- W przypadku kończyny dolnej najczęściej zakłada się ją na udo (wysoko w okolicy pachwiny), o ile nie jest możliwe założenie jej bliżej rany.
- Zaciskaj opaskę do skutecznego zatrzymania krwawienia
- Dokręcaj (poprzez windlass – pręt lub zapadkę) tak długo, aż krwawienie ustanie.
- Brak tętna obwodowego poniżej miejsca założenia stazy jest wskaźnikiem poprawności działania opaski uciskowej.
- Zabezpiecz mechanizm blokujący
- W przypadku CAT: pręt (windlass) wkładasz w zapięcie i dodatkowo blokujesz rzepem.
- W przypadku SOFTT: użyj metalowego zapięcia do unieruchomienia pręta.
- Zapisz czas założenia
- Koniecznie zanotuj lub oznacz w widocznym miejscu (np. markerem na skórze poszkodowanego albo na samej opasce) godzinę i minutę założenia stazy.
- Nie luzuj opaski samodzielnie
- Ponowne otwarcie opaski może doprowadzić do gwałtownego krwawienia lub powikłań.
- Decyzję o ewentualnym zluzowaniu podejmuje lekarz w warunkach szpitalnych.
Jak długo może być założona opaska uciskowa – staza taktyczna?
Według wielu obowiązujących wytycznych (m.in. Tactical Combat Casualty Care – TCCC, Prehospital Trauma Life Support – PHTLS) opaska uciskowa może być pozostawiona do 2 godzin bez większego ryzyka wystąpienia poważnych powikłań niedokrwiennych. W warunkach przedłużonej ewakuacji medycznej czas ten może się wydłużać, jednak zawsze konieczna jest profesjonalna ocena stanu poszkodowanego.
W sytuacjach cywilnych, zwłaszcza gdy opiekę medyczną można zapewnić w ciągu kilkudziesięciu minut do maksymalnie 2 godzin, ryzyko nieodwracalnych uszkodzeń tkanek jest stosunkowo niskie w porównaniu z ryzykiem wykrwawienia. Źródła wiedzy to m.in.:
- TCCC Guidelines for Medical Personnel (Committee on Tactical Combat Casualty Care)
- PHTLS (Prehospital Trauma Life Support), 9th Edition
Czy opaska uciskowa- staza taktyczna może być zakładana na przedramieniu „dwóch kościach”?
Krótka odpowiedź brzmi: tak, jest to możliwe i coraz częściej zalecane, o ile pozwala na to sytuacja.
Współcześnie, na podstawie badań z zakresu medycyny pola walki oraz doświadczeń w ratownictwie przedszpitalnym, dąży się do tego, by zakładać opaskę uciskową jak najbliżej miejsca urazu, (5 -7 cm od miejsca urazu) ale nadal na takim odcinku kończyny, który pozwoli na skuteczne ucieknięcie naczyń tętniczych. Przykładowo, przy amputacji dłoni (uraz w okolicy nadgarstka), jeśli nie ma przeszkód (takich jak rozległe złamanie, umiejscowienie ortezy czy opatrunku), można założyć opaskę na przedramieniu.
Dlaczego to działa?
- Anatomiczne podstawy:
- W przedramieniu mamy tętnicę promieniową i łokciową, obie odgałęziają się od tętnicy ramiennej. Opaska uciskowa- staza taktyczna na tym obszarze może skutecznie zatrzymać przepływ krwi, jeśli jest wykonane poprawnie.
- Mniejsza strefa niedokrwienia:
- Założenie stazy bliżej rany (np. na przedramię zamiast wysoko na ramię) zmniejsza obszar tkanek narażonych na niedokrwienie, co może ograniczyć ryzyko uszkodzeń i powikłań.
- Wytyczne TCCC, PHTLS, ITLS:
- Nowoczesne protokoły rekomendują zakładanie opaski „w razie możliwości – jak najbliżej miejsca krwawienia”, jeśli nie zagraża to bezpieczeństwu ratownika i poszkodowanego.
- Dzięki temu lepiej kontroluje się kikut (np. w amputacji dłoni) i ogranicza konsekwencje niedokrwienia.
- Praktyczne doświadczenia:
- Badania m.in. Kragh JF Jr (Annals of Surgery) dowiodły skuteczności zakładania stazy nawet w odcinkach dwukościstych (przedramię, podudzie), pod warunkiem właściwego ucisku i prawidłowego doboru opaski.
W polskich wytycznych z zakresu Kwalifikowanej Pierwszej Pomocy (KPP) oraz ratownictwa medycznego również podkreśla się możliwość zakładania opaski uciskowej na przedramieniu, jeśli to najbardziej odpowiednie miejsce do efektywnego zatrzymania krwotoku.
Kto powinien umieć zakładać opaskę uciskową?
Każdy, kto chce być przygotowany na sytuację zagrożenia życia, powinien poznać zasady zakładania opaski uciskowej (stazy taktycznej). Umiejętność ta jest szczególnie istotna dla:
- Służb mundurowych (wojsko, policja, straż pożarna, straż graniczna).
- Ratowników medycznych, pielęgniarek i lekarzy pracujących w warunkach przedszpitalnych.
- Pracowników przemysłu i transportu, narażonych na wypadki z ciężkim urazem kończyn.
- Osób aktywnie uprawiających sporty ekstremalne, myśliwych czy podróżników eksplorujących tereny o utrudnionym dostępie do pomocy medycznej.
- Wszystkich obywateli, którzy chcą zwiększyć swoje kompetencje w zakresie pierwszej pomocy.
Współcześnie, coraz więcej firm i ośrodków szkoleniowych uczy, jak prawidłowo stosować Opaskę uciskową- stazę taktyczną . Firma kursysos.pl prowadzi profesjonalne szkolenia z pierwszej pomocy, podczas których można zdobyć praktyczne umiejętności w tym zakresie. Warto wziąć udział w takim kursie, by w razie potrzeby nie bać się użyć opaski uciskowej i uratować życie drugiej osobie.
Źródła i wytyczne dotyczące zakładania opaski uciskowej- stazy taktycznej
Poniżej znajdują się przykładowe, konkretne źródła (wraz z odnośnikami do stron internetowych) odnoszące się do przytoczonych fragmentów wytycznych TCCC (Tactical Combat Casualty Care), PHTLS (Prehospital Trauma Life Support) oraz ITLS (International Trauma Life Support):
1. TCCC (Tactical Combat Casualty Care)
- Aktualne wytyczne (wersja PDF):
TCCC Guidelines for Medical Personnel (na stronie Joint Trauma System) Szczególnie przydatny jest dokument „TCCC Guidelines for Medical Personnel” (datowany np. na 1 kwietnia 2022 r. lub 1 stycznia 2021 r.).
W omawianym zakresie (zalecenie zakładania stazy „jak najbliżej miejsca krwawienia” oraz możliwość zakładania na przedramieniu przy amputacji dłoni) informacje znajdują się m.in. w sekcji dotyczącej kontroli krwotoku w urazach kończyn (Hemorrhage Control).
Uwagi praktyczne: TCCC podkreśla, że jeżeli jest to wykonalne i bezpieczne, opaskę zaciskową można założyć tuż powyżej miejsca krwawienia zamiast „wysoko i ciasno” na kończynie. - Strona główna CoTCCC (Committee on Tactical Combat Casualty Care):
https://jts.health.mil/index.cfm/committees_and_working_groups/cotccc
2. PHTLS (Prehospital Trauma Life Support)
- Oficjalna strona NAEMT (National Association of Emergency Medical Technicians) – sekcja PHTLS:
https://www.naemt.org/education/phtls Tutaj znajdują się informacje o najnowszych edycjach PHTLS oraz materiały towarzyszące. - Podręcznik PHTLS (9. edycja):
- Prehospital Trauma Life Support, 9th Edition (2020), wyd. Jones & Bartlett Learning,
- Numer ISBN: 978-1284041736.
3. ITLS (International Trauma Life Support)
- Oficjalna strona ITLS (International Trauma Life Support):
https://www.itrauma.org/ Znajdują się tu materiały dotyczące szkoleń i aktualnych wytycznych ITLS. - Podręcznik ITLS (np. 8. lub 9. edycja, zależnie od wersji dostępnej na danym rynku):
- International Trauma Life Support for Emergency Care Providers, wyd. Pearson.
- Numer ISBN (dla 8. wydania, w wersji anglojęzycznej): 978-1292094060.
- Polskie wydania mogą mieć nieco inne numery ISBN.
„Najpierw szybko zatrzymujemy masywny krwotok (nawet jeśli trzeba ‘wysoko’), następnie – jeśli stan pacjenta na to pozwala – można rozważyć repozycję opaski bliżej rany”.
W przypadku amputacji dystalnej (np. dłoń) założenie stazy na przedramieniu jest opisane jako akceptowalne i skuteczne rozwiązanie (pod warunkiem spełnienia wymogów anatomicznych i technicznych).
Dodatkowe uwagi
- Dokumenty TCCC są regularnie aktualizowane, dlatego warto sprawdzać, czy pobrana wersja jest najnowsza (rok 2021, 2022 lub aktualne wydanie). Wszystkie publikacje można znaleźć w sekcji dokumentów TCCC na stronie Joint Trauma System.
- PHTLS (9. edycja) – w kontekście konkretnych rozdziałów, w materiałach NAEMT wskazuje się, że kontrola krwotoku jest szczegółowo omówiona w rozdziałach 5 („Bleeding and Shock”) oraz 6 („Thoracic Trauma and Cardiac Arrest in Trauma”), jednak numeracja i tytuły rozdziałów mogą się minimalnie różnić w zależności od języka wydania.
- ITLS – podobnie jak w PHTLS, kwestie związane z tamowaniem krwotoków znajdują się w jednym z pierwszych rozdziałów, dotyczącym priorytetów ratowniczych (ABC/ABCDE), i w sekcjach opisujących szczegółowe postępowanie z masywnymi krwotokami (M of MARCH w standardzie wojskowym).
Wszystkie powyższe źródła potwierdzają, że dopuszczalne (a nawet zalecane) jest zakładanie stazy taktycznej możliwie blisko miejsca rany, jeżeli jest to technicznie wykonalne i bezpieczne dla poszkodowanego, m.in. również na przedramieniu w sytuacji urazów dłoni lub niższych partii kończyny górnej.
Podsumowanie
Opaska uciskowa – staza taktyczna – to niezwykle ważne narzędzie w ratowaniu życia w sytuacjach masywnych krwotoków. Stosowana właściwie i z zachowaniem wytycznych potrafi uratować poszkodowanego przed wykrwawieniem w dramatycznych okolicznościach. Warto zatem nie tylko posiadać ją w swoim zestawie pierwszej pomocy, ale też odbyć odpowiednie szkolenie i regularnie ćwiczyć zakładanie, aby w chwili realnego zagrożenia działać sprawnie i skutecznie.