Pierwsza pomoc w przypadku amputacji
Amputacja urazowa – co musisz wiedzieć o pierwszej pomocy?
Amputacja urazowa, czyli nagłe odcięcie kończyny lub jej części w wyniku wypadku, stanowi jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla zdrowia i życia poszkodowanego. Wbrew pozorom takie sytuacje nie zdarzają się jedynie w przemyśle ciężkim czy przy pracach wysoko ryzykownych – często dochodzi do nich podczas codziennych zajęć, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, kiedy wiele osób przygotowuje opał na zimę. Poniżej znajdziesz obszerny poradnik, w którym krok po kroku omówimy procedurę pierwszej pomocy w przypadku urazowej amputacji. Dowiesz się również, jak zabezpieczyć siebie i poszkodowanego oraz w jaki sposób prawidłowo zaopiekować się amputowaną częścią ciała.
Spis treści
- Amputacja urazowa – przyczyny i okoliczności występowania
- Bezpieczeństwo własne i poszkodowanego – pierwszy krok w pierwszej pomocy
- Tamowanie krwotoku – dlaczego jest najważniejsze?
- Jak zabezpieczyć amputowaną część ciała?
- Wsparcie psychiczne i wezwanie pomocy
- Podsumowanie – co warto zapamiętać?
1. Amputacja urazowa – przyczyny i okoliczności występowania
Amputacja urazowa najczęściej wynika z:
- Wypadków komunikacyjnych – np. kolizji drogowych z udziałem motocyklistów lub rowerzystów.
- Pracy z maszynami – piły tarczowe, łańcuchowe, prasy, tokarki i inne urządzenia o wysokim stopniu ryzyka.
- Wypadków podczas prac domowych lub w ogrodzie – szczególnie w sezonie grzewczym, kiedy używamy siekier czy pił do cięcia drewna.
- Uprawiania sportów ekstremalnych – np. wypadki podczas wspinaczki czy sportów motorowych.
W sezonie jesienno-zimowym dość często obserwuje się zwiększoną liczbę wyjazdów pogotowia ratunkowego do osób, które doznały urazu związanego z odcięciem kończyny lub jej fragmentu. Wiele z tych sytuacji wiąże się z nieodpowiednim przygotowaniem, brakiem ostrożności lub niestety – spożyciem alkoholu.
Przykład z praktyki
„Co roku, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, kilkukrotnie zdarza mi się wyjechać ambulansem do osób, które doznają obrażeń od piły tarczowej, łańcuchowej czy siekier. Sezon grzewczy niesie za sobą potrzebę zebrania opału na zimę (drewno) i bardzo często nieuwaga, złe przygotowanie czy alkohol są przyczyną tragedii. Nie od dzisiaj wiadomo, że „wypadki chodzą po ludziach”. Jak w takim razie powinna wyglądać pierwsza pomoc w przypadku amputacji?”
2. Bezpieczeństwo własne i poszkodowanego – pierwszy krok w pierwszej pomocy
Zgodnie z najważniejszą zasadą działań ratowniczych, nasze bezpieczeństwo stoi zawsze na pierwszym miejscu. Nawet jeśli sytuacja jest bardzo stresująca, musimy zadbać, by nie narazić się na dodatkowe niebezpieczeństwo.
- Zatrzymaj pracę maszyny
Upewnij się, że piła tarczowa czy łańcuchowa zostały wyłączone, a siekiera odłożona w bezpieczne miejsce. - Zadbaj o środki ochrony osobistej
Jeśli masz do dyspozycji rękawiczki, maseczkę i okulary ochronne, nie wahaj się ich użyć. To istotne, aby ograniczyć kontakt z krwią i potencjalne przenoszenie zakażeń. - Oceń stan poszkodowanego
- Sprawdź, czy jest przytomny.
- Oceń, czy istnieją inne zagrażające życiu urazy (np. uraz głowy, kręgosłupa).
- Jeśli to możliwe, uspokój poszkodowanego, informując go o podejmowanych działaniach.
3. Tamowanie krwotoku – dlaczego jest najważniejsze?
Przy amputacji urazowej najpoważniejszym i bezpośrednim zagrożeniem dla życia jest masywny krwotok. Utrata krwi w krótkim czasie może prowadzić do wstrząsu hipowolemicznego (niedoboru krwi w układzie krążenia), a w konsekwencji nawet do zatrzymania krążenia. Dlatego kluczowym etapem jest szybkie zatamowanie krwawienia.
„Przede wszystkim tamuj krwotok. Zabezpieczenie krwawienia jest kluczowe i ważniejsze niż zajmowanie się amputowaną częścią ciała. Posadź lub połóż poszkodowanego i unieś jego kończynę do góry (powyżej serca). Zastosuj ucisk na miejsce krwawienia (kawałek materiału, gaza, własna koszulka). Jak najszybciej załóż opatrunek uciskowy w miejscu występowania obrażenia. Jeśli opatrunek przemaka, dołóż kolejną warstwę gazy. W bardzo poważnych obrażeniach, kiedy nasze starania są nieskuteczne, należy użyć opaski uciskowej w celu powstrzymania krwawienia i odcięcia dopływu krwi do kończyny.”
Jak prawidłowo zastosować opatrunek uciskowy?
- Przyłóż czystą gazę lub inny materiał bezpośrednio na krwawiące miejsce.
- Uciskaj ranę przez co najmniej 5–10 minut, aż krew przestanie płynąć lub wyraźnie zwolni.
- Załóż kolejne warstwy materiału, jeśli krew nadal się sączy.
- Jeśli krwawienie wciąż się nie zatrzymuje, zastosuj opaskę uciskową (typu staza taktyczna lub improwizowana) powyżej miejsca krwawienia, zawsze na udzie lub ramieniu – nigdy bezpośrednio na stawach.
4. Jak zabezpieczyć amputowaną część ciała?
Gdy krwotok jest opanowany, kolejnym ważnym krokiem jest prawidłowe zabezpieczenie odciętej części ciała. Wiele osób popełnia błąd, wkładając amputat (np. palec czy dłoń) bezpośrednio do lodu lub wody z lodem, co może doprowadzić do odmrożenia tkanki. Tymczasem zasady postępowania są następujące:
- Owiń amputowaną część ciała
Użyj czystego, jałowego opatrunku lub – w ostateczności – czystego ręcznika, ściereczki. - Włóż amputat do szczelnego worka
Może to być zwykła reklamówka, którą szczelnie zawiążesz. - Przygotuj drugi pojemnik z zimną wodą i lodem (kilka kostek)
Włóż do niego worek z amputatem. „Dbamy o to, aby schłodzić odciętą część ciała, a nie doprowadzić do jej odmrożenia.” - Zadbaj o komfort cieplny poszkodowanego
Okryj go kocem termicznym (folią NRC), kocem lub własną kurtką. Organizmy osób rannych bardzo szybko tracą ciepło, co może sprzyjać rozwojowi wstrząsu.
5. Wsparcie psychiczne i wezwanie pomocy
W sytuacji tak dramatycznej jak amputacja urazowa poszkodowany może być w silnym szoku. Dlatego równolegle z działaniami medycznymi postaraj się wspierać go psychicznie i wezwij profesjonalną pomoc.
- Udziel wsparcia słownego – postaraj się mówić spokojnie, informować, co się dzieje i co robisz.
- Zadzwoń pod numer 112 – jeśli jeszcze tego nie zrobiłeś. Podaj dyspozytorowi szczegółowe informacje o stanie poszkodowanego oraz lokalizacji.
- Postępuj zgodnie z instrukcjami – dyspozytor może udzielać dalszych wskazówek, w tym m.in. dotyczących ucisku krwawienia czy zachowania w oczekiwaniu na Zespół Ratownictwa Medycznego.
Jeśli chcesz poszerzyć swoją wiedzę z zakresu pierwszej pomocy lub przypomnieć sobie kluczowe procedury, skorzystaj z darmowego kursu dostępnego online:
6. Podsumowanie – co warto zapamiętać?
- Zadbaj o bezpieczeństwo – wyłącz maszyny, załóż rękawiczki i maskę, aby chronić się przed kontaktem z krwią.
- Zatrzymaj krwawienie – to priorytet! Ucisk bezpośredni, a w razie potrzeby opaska uciskowa.
- Prawidłowo zabezpiecz amputowaną część ciała – owiń w czysty materiał, włóż do szczelnego worka i umieść w pojemniku z zimną wodą z lodem (nie dopuść do bezpośredniego kontaktu z lodem).
- Chroń poszkodowanego przed wychłodzeniem – okryj go kocem, folią termiczną lub kurtką.
- Wezwij profesjonalną pomoc – zadzwoń pod numer 112 i udzielaj informacji o stanie poszkodowanego.
- Wspieraj psychicznie – rozmawiaj, informuj o czynnościach, postaraj się uspokajać poszkodowanego.
Amputacja urazowa to sytuacja zagrażająca życiu, w której liczy się każda sekunda. Właściwie udzielona pierwsza pomoc może mieć decydujący wpływ na to, czy poszkodowany przeżyje i czy będzie możliwe uratowanie (replantacja) odciętej kończyny. Pamiętaj, że Twoja wiedza i zdecydowane działanie to klucz do sukcesu. Jeśli chcesz być zawsze gotowy na podobne sytuacje, warto regularnie uczestniczyć w kursach pierwszej pomocy lub odświeżać swoją wiedzę online.
